Γράφει ο: Λεωνίδας Καλλιβρετάκης
MAKEΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1904-1908
Νεκροί στρατιωτικοί και μέλη εθελοντικών ενόπλων σωμάιων 2000
Θύματα άμαχου πληθυσμού που απεβίωσαν με βίαιο θάνατο 1500
Στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΠΞΣ (ΓΈΣ/ΔΙΣ) αναφέρονται επωνύμως 955 νεκροί μαχητές, από τους οποίους 70 Έλληνες οπλαρχηγοί [17 βαθμοφόροι του τακτικού Ελληνικού Στρατού και 53 εθελοντές], 315 οπλίτες και 570 πράκτορες της ελληνικής κυβέρνησης.
…………
Δεν υπάρχουν επαρκή -στοιχεία για τις απώλειες μεταξύ των ντόπιων που ανήκαν σε ένοπλες ομάδες. Δεν υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένα στοιχεία για τους αμάχους.
Ο Κ. Ι. Μαζαράκης-Αινιάν, βασιζόμενος σε γαλλική δημοσίευση, αναφέρει 1.200 που φονεύθηκαν μέχρι το 1907. Στο αρχείο Εξαδακτύλου αναφέρονται επωνύμως 475 ‘Ελληνες πρόκριτοι, δάσκαλοι, κληρικρί κ.τ.λ. που φονεύθηκαν στο διάστημα 1904-1905.
Α’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1912-1913
Ο Ελληνικός Στρατός είχε 2,374 νεκρούς {143 Σωματικούς και 2.231 στρατιώτες}, από τους οποίους οι 763 σκοτώθηκαν στο Μακεδόνικο Μέτωπο (81 αξιωματικοί και 6 8 2 στρατιώτες) και οι 1.611 στο Μέτωπο της Ηπείρου (62 αξιωματικοί και 1.549 στρατιώτες).
Β’ΒΑΛΚΑΝΙΚΌΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1913
Ο Ελληνικός Στράτος είχε 5,851 νεκρούς (164 Αξιωματικούς κοι 5.687 στρατιώτες). Επιπλέον καταγράφονται, αθροιοτικά και για τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, 188 αγνοούμενοι και 1.558 αποβιώσαντες από άλλα αίτια κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων.
Δεν υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένα στοιχεία για τις απώλειες μεταξύ των αμάχων κατοίκων των περιοχών όπου διεξήχθησαν οι επιχειρήσεις.
ΑΥΤΟΝΟΜΙΣΤΙKO ΚΙΝΗΜΑ Β. ΗΠΕΙΡΟΥ 1914
165 νεκροί. Ο αριθμός αφορά τους Έλληνες υπηκόους, στρατιωτικούς ή μη, που έλαβαν μέρος στα γεγονότα και όχι στους ντόπιους, για τους οποίους δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1916-1918
Ο Ελληνικός Στρατός είχε πάνω από 2500 νεκρούς.
Δεν υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένα στοιχεία, λόγω και των ειδικών συνθηκών του διχασμού. Κατά τις συγκρούσεις μεταξύ υπερασπιστών του βασιλιά Κωνσταντίνου και συμμαχικών δυνάμεων εντός των Αθηνών στις 19 Νοεμβρίου 1916 , 0 Ελληνικός Στρατός είχε 30 νεκρούς (4 αξιωματικούς και 26 στρατιώτες).
Κατά τις μάχες της άνοιξης του 1917 στο Μακεδόνικο Μέτωπο, αναφέρονται ελληνικές απώλειες 108 (7 αξιωματικοί και 101 στρατιώτες).
Στη Μάχη του Σκρα (17 Μαΐου 1918) οι απώλειες των τριών ελληνικών Μεραρχιών ήταν 605 νεκροί και αγνοούμενοι (31 αξιωματικοί και 574 στρατιώτες).
Στη Μάχη της Δοϊράνης (5-6 Σεπτεμβρίου 1918) οι απώλειες των τριών ελληνικών Μεραρχιών ήταν 567 νεκροί και αγνοούμενοι (44 αξιωματικοί και 523 στρατιώτες).
Κατά τον μήνα Σεπτέμβριο 1918, οι συνολικές απώλειες του Ε.Σ., σύμφωνα με γαλλικές πηγές, ήταν 1.505 (70 αξιωματικοί, 1.435 στρατιώτες), από τους οποίους 834 νεκροί και 671 αγνοούμενοι. Οι απώλειες της Πολεμικής Αεροπορίας ήταν 17 άνδρες
ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ 1919
398 νεκροί.Από τους οποίους αξιωματικοί 18 και στρατιώτες 380. Τα στοιχεία βασίζονται στην έκθεση πεπραγμένων του Α’ Σώματος Στρατού.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1919-1922
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΕΙΧΕ 42.500 νεκρούς.
ΘΥΜΑΤΑ ΑΜΑΧΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΠΑΝΩ ΑΠΟ 400.000
«Ελλείψει επαρκών στοιχείων», ο Ελληνικός Στρατός βασίζεται για τις απώλειες του σε γαλλικές πηγές, που καταγράφουν 42.335 νεκρούς και αγνοούμενους, που κατανέμονται ως εξής: αξιωματικοί 1.408 (108 το 1919-1920. 400 το 1921 κοι 900 το 1922), στρατιώτες 40.927 (3.286 το 1919-1920.7.741 το 1921 κοι 29.900 το 1922). Ο απώλειες της Πολεμικής Αεροπορίας ήταν 23 άνδρες.
Για τους αμάχους δεν υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένο στοιχεία.
Αν δεχθούμε στατικά τον αριθμό των 1.782.000 Μικρασιατιύν ορθοδόξων της Πατριαρχικής απογραφής τού 1912 και αφαιρέσουμε τους 1 250.000 πρόσφυγες που καταγράφηκαν στην Ελλάδα το 1928, έχουμε μια διαφορά 532.000 ατόμων, ορισμένοι από τους οποίους πέθαναν στην Ελλάδα μεταξύ 1922 και 1928, ενώ κάποιοι άλλοι παρέμειναν στη Μικρασία και κατόρθωσαν να επιβιώσουν εκεί. Ενας αριθμός λοιπόν περίπου 400.000 θυμάτων και παραπάνω δεν πρέπει να αφίσταται δραματικά του πραγματικού.
Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940-1945
Ο Ελληνικός Στρατός και οι εθελοντές που πήραν τα όπλα είχαν 43.500 νεκρούς
Θύματα άμαχου πληθυσμού 143.500
ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ
1) ΑΛΒΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (1940-1941)
Ο Ελληνικός Στρατός είχε 15000 νεκρούς
Στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο (Αλβανικό Μέτωπο) και τον Ελληνογερμανικό Πόλεμο (Μακεδόνικο Μέτωπο) του 1940-1941, αναφέρονται 14.614 νεκροί και αγνοούμενοι (αξιωματικοί 741 και στρατιώτες 13.873), αλλά απουσιάζουν οι αγνοούμενοι του Μακεδόνικου Μετώπου, διότι «δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία». Στο ίδιο διάστημα, οι απώλειες του Πολεμικού Ναυτικού ήταν 235 (31 αξιωματικοί, 5 4 υπαξιωματικοί και 150 ναυτοδίοποι), ενώ οι απώλειες της Πολεμικής Αεροπορίας ήταν 52 άνδρες. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για τα θύματα των βομβαρδισμών μεταξύ των αμάχων.
2) ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (1941)
Ο Ελληνικός Στρατός και οι εθελοντές που πήραν τα όπλα είχαν 1200 νεκρούς
Θύματα άμαχου πληθυσμού 2000
Βρετανοί-Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί νεκροί 3600
Μαχόμενοι κατά των Γερμανών εισβολέων εκτιμάται ότι έπεσαν «υπερχίλιοι» μαχητές, από τους οποίους οι 456 ανήκαν στις τακτικές δυνάμεις και οι υπόλοιποι ήταν ντόπιοι που πήραν τα όπλα. Κατά τη Μάχη της Κρήτης και στις αμέσως επόμενες ημέρες εκτιμάται ότι οι Γερμανοί εκτέλεσαν περί τους 2.000 αμάχους. Ενδεικτικά, 240 σκοτώθηκαν στον Νομό Χανίων και 80 στον Νομό Ρεθύμνης. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τα θύματα των βομβαρδισμών.
3)ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ – ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (1941-1945)
Ο Ελληνικός Στρατός είχε 1300 νεκρούς
Ο Ελληνικός Στρατός καταγράφει εμμέσως περί τους 900 νεκρούς και αγνοούμενους.
Οι απώλειες της 1 ης Ταξιαρχίας στη Μάχη του El Alamein το 1942 ήταν 89 και της 3ης Ορεινής Ταξιαρχίας στο Rimini το 1944, 116. Στο ίδιο διάστημα, οι απώλειες του Πολεμικού Ναυτικού ήταν 280 (40 αξιωματικοί, 64 υπαξιωματικοί και 176 – ναυτοδίοποι), ενώ οι απώλειες της Πολεμικής Αεροπορίας 86 άνδρες. Στα βρετανικά στρατιωτικά νεκροταφεία της Αιγύπτου βρίσκονται θαμμένοι 71 άνδρες του Ε.Σ., 14 της Π.Α.. 6 του Π.Ν. και 3 του Ε.Ν.
4) ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ 3.9.1939-5.9.1945.
Οι απώλειες του Εμπορικού Ναυτικού κατά το διάστημα 3.9.1939-5.9.1945 ήταν 3000 νεκροί
5)ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (1941-1945)
Ενας αριθμός 160.000 νεκρών ίσως να είναι λίγος
Δεν υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένα στοιχεία.
Σύμφωνα με τον Στ. Σαράφη, από τον Μάιο του 1943 και μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, ο ΕΛΑΣ είχε 4.500 νεκρούς. Στον αριθμό αυτό δεν περιλαμβάνονται οι απώλειες στην Κρήτη, τη Θράκη και μέρος της Πελοποννήσου, ούτε φυσικά οι προ του Μαΐου 1943.
Γερμανικές αναφορές για τις «απώλειες του εχθρού» μεταξύ Ιουνίου 1943 και Σεπτεμβρίου 1944, σημειώνουν 20.650 νεκρούς και 4.785 «τυφεκισθέντες για αντίποινα».
Ούτε και στην περίπτωση των αμάχων υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικά τεκμηριωμένα στοιχεία.
Αναφέρονται ενδεικτικά 38.690 εκτελεσθέντες από τους Γερμανούς στο διάστημα 21 Απριλίου 1941-15 Οκτωβρίου 1944, στους οποίους όμως δεν περιλαμβάνονται οι νεκροί από τις καταστροφές των Καλαβρύτων, του Διστόμου κ.ά. οικισμών, καθώς και οι εκτελεσθέντες στις φυλακές Αβέρωφ και το Σκοπευτήριο της Καισαριανής, που εκτιμάται ότι ανεβάζουν τον συνολικό αριθμό στις 50.000. Πρέπει να συνυπολογιστούν οι φονευθέντες από τους Ιταλούς (μόνο στη Θεσσαλία πάνω από 2.000), από τους Βούλγαρους (Δράμα, Δοξάτο, κ.τ.λ., πάνω από 15.000) και από τους Αλβανούς στην Ήπειρο (πάνω από 1.500). Στους αμάχους περιλαμβάνονται και οι 66.000 νεκροί Έλληνες Εβραίοι της ίδιας περιόδου.
6) ΠΕΙΝΑ 260.000 ΝΕΚΡΟΙ
ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1946-1949
Νεκροί στρατιωτικοί και μέλη ενόπλων σωμάιων 36000
Θύματα άμαχου πληθυσμού 20000
Και στην περίπτωση αυτή, κάθε πλευρά έχει αναφέρει κατά καιρούς διάφορους αυθαίρετους αριθμούς.
Ενδεικτικό, σε ό,τι αφορά τις απώλειες της μιας πλευράς
– ο Θρ Ταακαλώτος αναφέρει για to διάστημα 1945-1951. 15.213 νεκρούς (13.707 του ΕΣ., 1.485 της Χωροφυλακής και 21 του Π.Ν),
– ο Δ Βλαντάς αναφέρει 29.239νεκρούς «του εχθρού», μόνο γιο το διάστημα 1947-1948,
-ο Γ. Παπανδρέου είχε αναφέρει το 1950 ενώπιον της Βουλής τον αριθμό των 55.000 νεκρών (οπό τους οποίους 3.000 αξιωματικοί),
-το ΓΕΣ έχει δώσει 8.249 νεκρούς (651 αξιωματικούς κοι 7.598) για το διάστημα 1946- 1949 (126 το 1946, 1.115 το1947,4.239 το 1948,2.769 το 1949). δεν προσμετρά όμως αγνοούμενους, -ο Σι Χαροτσής δίνει 17.635 νεκρούς του Ε.Σ. (1.385 αξιωματικούς και 16.250 οπλίτες}.
34 νεκρούς της Π Α κοι 21 νεκρούς του Π.Ν )
-ο David Dose (1993) δεχετοι 13.800 του Ε.Σ. (8.400 νεκρούς και 5.400 αγνοούμενους) κοι 2.220 της Χωροφυλακής. Σε αφορά ης απώλειες της άλλης πλευράς, το ΓΕΣ έχε» δώσει» 38.421 νεκρούς αντάρτες.
-Η Αγγελική Λαίου (1987) κοι ο David Close (1993) δέχονται περί τους 20000 νεκρούς αντάρτες.
-Ο Χρ Καινούργιος αναφέρει 2.122 νεκρούς βαθμοφόρους των ανταρτών (οπό τους οποίους 146 γυναίκες)
Ούτε στην περίπτωση των αμάχων υπάρχουν πλήρη συγκεντρωτικό τεκμηριωμένα στοιχείο Ενδεικτικά, ο
-ΔΣΕ στο υπόμνημα του της 14 3.1947 αναφέρει 1 0 5 9 δολοφονίες οπό την αντίπαλη πλευρά, στο διάστημα 1945-1946, στις περιφέρειες Στερεός Ελλάδος, Θεσσαλίας. Ηπείρου, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδόνιος
-Ο Μ. Κύρκος, ενώπιον της Επιτροπής του OHE τον Φεβρουάριο ωυ 1947, κατήγγειλε 2509 νεκρούς σε όλη την Ελλάδα, στο ίδιο διάστημα (109 επίσημες εκτελέσεις και 2.400δολοφονίες).
Αρκετοί μελετητές αθροίζουν το σύνολο των νεκρών, ενόπλων κοι αμάχων αμφοτέρων των πλευρών σε 158.000, ενώ ο David Dose (1993) σχολιάζει ότι«πρέπει να ξεπέρασαν τις 60 000».
ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΡΕΑΣ 1950-1955
Νεκροί στρατιωτικοί 194
Από τους οποίους 182 νεκροί του Ε.Σ. (14 αξιωματικοί και 168 στρατιώτες) και 12 νεκροί της Π.Α. (7 αξιωματικοί και 5 οπλίτες).
ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΙ ΕΙΣΒΟΛΗ ΚΥΠΡΟΥ 1974
Παραμένει αδιευκρίνιστος ο ακριβής αριθμός των νεκρών κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974). Εκτιμήσεις τους ανεβάζουν μεταξύ 300 και 450 , στους οποίους συγκαταλέγονται 33 άνδρες της Κυπριακής Εθνοφρουράς (28 Ελληνοκύπριοι και 5 Ελλαδίτες), 22 της Κυπριακής Επικουρικής Αστυνομίας, καθώς και μεγάλος αριθμός ενόπλων πολιτών που υπερασπίστηκαν τη νόμιμη κυβέρνηση ή συνεργάστηκαν για την ανατροπή της.
Στις μάχες εναντίον των Τούρκων οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού (ΕΛΔΥΚ, Έλληνες βαθμοφόροι Εθνοφρουράς και ενισχύσεις καταδρομέων) έφθασαν τους 1 6 1 , στους οποίους περιλαμβάνονται και οι 29 καταδρομείς που σκοτώθηκαν όταν καταρρίφθηκε αηό φίλια πυρά στη Λευκωσία το αεροσκάφος τους, στο οποίο βρήκε τον θάνατο και το 4μελές πλήρωμα της Πολεμικής Αεροπορίας. Οι απώλειες της Κυπριακής Εθνοφρουράς ανέρχονται σε 309 νεκρούς (40 αξιωματικούς και 269 στρατιώτες). Το Κυπριακό Ναυτικό κατέγραψε 9 απώλειες όταν δύο τορπιλάκατοι του βυθίστηκαν στα ανοικτά της Κερύνειας. Δεν περιλαμβάνονται στους αριθμούς αυτούς οι 1.619 που θεωρούνται μέχρι σήμερα αγνοούμενοι (83 Ελλαδίτες στρατιωτικοί, 908 Ελληνοκύπριοι στρατιωτικοί και 628 άμαχοι), αν και πρόσφατα επιβεβαιώθηκε ο θάνατος ορισμένων από αυτούς. Εάν αποδειχθεί για το σύνολο, ο αριθμός των νεκρών στρατιωτικών θα ανέλθει σε 1.691 και των αμάχων σε 1.128.
σημείωση: Στους παραπάνω αριθμούς δεν περιλαμβάνονται ο Έλληνας λοχίας που σκοτώθηκε με το Ελληνικό απόσπασμα Σομαλίας το 1993 και τα τρία παλληκάρια μας που χάθηκαν στα Ιμια.
ΕΜΠΛΟΚΗ 