του Θεόδωρου Πελαντάκη
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
Το 1944 είναι κρίσιμο έτος του Β’ παγκόσμιου πολέμου σε όλα τα μέτωπα και ειδικά στην Κρήτη. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για τους Γερμανούς, που χάνουν σε όλα τα μέτωπα.
Το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής (ΣΣΜΑ) στο Κάιρο, είχε μαζέψει αρκετούς ψυχωμένους Κρητικούς και τους εκπαίδευσε συστηματικά διενέργεια σαμποτάζ, για πτώση με αλεξίπτωτα, γενικά τους ετοίμαζε για ενέργειες ανορθόδοξου πολέμου στην Κρήτη.
Η ιδέα να απαγάγουν το Γερμανό στρατηγό Μύλλερ, σφαγέα της Βιάννου, οι Σύμμαχοι δεν προέκυψε από επιτελική – στρατηγική ανάγκη, αλλά ήταν προσωπική ιδέα του Πάτρικ Λη Φέρμορ από το φθινόπωρο του 1943, την έριξε ο Μαν. Πατεράκης. Ελάχιστοι έμαθαν για το σχεδιασμό αυτού του παράτολμου εγχειρή- ματος, οι περισσότεροι όμως δεν ήθελαν να γίνει, επειδή υπολόγιζαν τις αντεκδικήσεις των Γερμανών με αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό του Ηρακλείου, αφού τελικά η απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε, αντικατάσταση του Μυλλερ, έγινε κοντά στο Σκαλάνι, στις 26 Απριλίου 1944.
Η απαγωγή Κράιπε μοιάζει με απίστευτο αστυνομικό μυθιστόρημα και, όπως αξιοποιήθηκε με την προπα- γάνδα, θεωρήθηκε από τα σπουδαιότερα γεγονότα του Β’ παγκόσμιου πολέμου ως προς τη θεαματικότητά του. Πολλοί έγραψαν γι’ αυτήν. Πιο αξιόπιστος θεωρείται ο Γιώργης Τυράκης, τρίτος στην ιεραρχία της ομάδας και ο Μανόλης Πατεράκης (βιβλίο Ιω. Κογχυλάκη).
Οι απαγωγείς του Κράιπε:
1 Πάτρικ Λη Φέρμορ, ταγματάρχης – αρχηγός.Μεταμφιέστηκε σε Γερμανό Στρατηγό.
2 Στάνλεϋ Μος, λοχαγός – υπαρχηγός. Σωφέρ του αυτ/του, με στολή Γερμανού.
3 Γιώργης Τυράκης, λοχίας από Φουρφουρά.
4 Μανόλης Πατεράκης, χωροφύλακας, από το Κουστογέρακο Σελίνου Χανίων.
5 Στρατής Σαβιολάκης, από την Ανώπολη Σφακίων, χωροφύλακας, στην Κνωσσό.
Ήξερε το Ηράκλειο στενό με στενό.
Αυτοί οι τρεις κομμάντος, αφού έδεσαν σε 45’’τον Κράιπε, τον εξάπλωσαν ανάμεσα στο μπροστινό και πισινό κάθισμα του αυτοκινήτου. Οι τρεις κάθισαν στο πίσω κάθισμα.
Στην απαγωγή βοήθησαν ακόμη:
➔ Γρηγόρης Χναράκης, από το Θραψανό Ηρακλείου.
➔ Αντώνης Παπαλεωνίδας, από το Ηράκλειο.
Αυτοί αιχμαλώτισαν τον σωφέρ του Κράιπε και τράπηκαν πεζοί προς τον Ψηλορείτη. Στην πορεία τον σκότωσαν, όταν φοβήθηκαν ότι θα φωνάξει και θα τους δουν οι Γερμανοί.
➔ Νίκος Κόμης, από τις Ποταμιές, Ηρακλείου.
➔ Ηλίας Αθανασάκης, από το Καταλαγάρι Αρχανών. Αυτός διάλεξε το σημείο απαγωγής του Κράιπε.
➔ Μιχάλης Ακουμιανάκης, από το Ηράκλειο, αρχηγός της ομάδας κατασκοπίας, στενός συνεργάτης των Άγγλων.
➔ Δημήτρης Τζατζάς, από την Επισκοπή Ηρακλείου.
➔ Παύλος Ζωγραφιστός, από το Σκαλάνι, ιδιοκτήτης του αγροκτήματος και του σπιτιού Βίλα Αριάδνη όπου κρυβόταν η ομάδα.
➔ Αντώνης Ζωιδάκης, από τον Άη Γιάννη Αμαρίου, χωροφύλακας, ταχύς και σβέλτος σαν ελάφι.
Στις 18 μέρες της περιπλάνησης βοήθησαν πολλοί: Σύνδεσμοι, ανιχνευτές, βοσκοί, ομάδες αντάρτικες (Πετρακογιώργη, Τζίζικα και Ροδάκινου) και τροφοδότες. Η πορεία της ομάδας με τον Κράιπε ακολούθησε το δρομολόγιο: Γενί Γκαβέ (αποβίβαση από το αυτοκίνητο) – Ανώγεια (διαμονή) – Πετραδολάκκια (σπηλιά Σπαθαριάς και Εμπρίσκους) και Μύθια Ψηλορείτη (λημέρι Μιχάλη Ξυλούρη). Ξεκούραση 1-2 μέρες. Έφυγαν
με κατεύθυνση προς Άγιο Παύλο Σακτουρίων, αλλά άλλαξαν δρομολόγιο: προς Νίθαυρη, στο σπήλαιο «Βορινή Τρύπα». Έμειναν μερικές μέρες. Τροφοδότες οι βοσκοί και οι ντόπιοι αντάρτες. Από εκεί με τη βοήθεια –καθοδήγηση του Μιχάλη Πατακού, από την Αγία Παρασκευή Αμαρίου που πάντα κοιμόταν σε μια ρεματιά, κρύφτηκαν στην περιοχή «Σταυρός» κοντά στην Αγία Παρασκευή. Ήταν ήδη σε μπλόκο των Γερμανών, χωρίς οι Γερμανοί να το αντιληφθούν, αν και βρέθηκαν σε απόσταση μικρότερη των 100
μέτρων. Έπειτα σε δασάκι προς το Άνω Μέρος, αν και έριχνε ψιλή βροχή. Κάτω από μια χαρουπιά έμειναν 7 μερόνυχτα και οι Γερμανοί ήταν σε 80 μέτρα απόσταση, χωρίς να αντιληφθούν τους απαγωγείς.
Ο Λη Φέρμορ, ο Τυράκης με οδηγό τον Αριστείδη Παραδεισανό (ντόπιο αντάρτη) ασυρματιστή, βγήκαν από τον κλοιό και πήγαν στα Καστελλάκια Ρεθύμνου, όπου υπήρχε ασύρματος. Μόνο τότε έστειλαν σήμα στο
Σ.Σ.Μ.Α. ότι έγινε η απαγωγή και τώρα βρίσκεται η ομάδα στο τάδε σημείο.
Αμέσως το Σ.Σ.Μ.Α. ανακοίνωσε ότι ο Κράιπε με τους απαγωγείς του έφτασαν στο λιμάνι Μάρσα Ματρούχ της Αφρικής. Θρίαμβος για τους Συμμάχους. Απογοήτευση για τους Γερμανούς, που συμπτύσσονται προς
Ρέθυμνο, χωρίς να αντιληφθούν ότι είχαν σε μπλόκο τους απαγωγείς με τον Κράιπε και ότι η είδηση των Άγγλων ήταν ψεύτικη. Ελεύθεροι από το μπλόκο οι απαγωγείς πέρασαν κάτω από το Άνω Μέρος, πάνω από το Γερακάρι και πήγαν στην Πατσό (Διανυκτέρευση 2-3 ημέρες) και ουσιαστική βοήθεια από Ευθύμιο Χαροκόπο. Ζήτησαν και πήραν βοήθεια από τους Ροδακινιώτες (εμπροσθο–και οπισθοφύλαξη). Κάτω από τις Καρήνες πορεύτηκαν προς Φωτεινού και έπειτα προς Βιλανδρέδο, όπου τους φιλοξένησε σε σπηλιά
ο σύντεκνος του Λη Φέρμορ Στάθης Λουκογεωργάκης. Από εκεί στο Ροδάκινο, (τοποθεσία «Περιστερές» δυτικά του «Κόρακα»), όπου τους παρέλαβαν με τορπιλάκατο στις 14 Ιουνίου για Μάρσα Ματρούχ – Κάιρο.
ΑΜΕΣΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΚΡΑΪΠΕ
1 Προκήρυξη προς όλους τους κατοίκους της Κρήτης για να εντοπισθεί – παραδοθεί ο Κράιπε σε τρεις μέρες, αλλιώς θα γίνουν αυστηρότατα αντίποινα.
2 Εξερεύνηση παραλιών της βόρειας και νότιας Κρήτης με πτήσεις αεροπλάνων.
3 Αντικατάσταση του Κράιπε (προσωρινά) από το στρατηγό Μπρόγιερ, που ίσως ευχαριστήθηκε για το πάθημα του Κράιπε, επειδή δεν τον χώνευε. Δεν πήραν αμέσως (μετά τις 26 Απριλίου) αντίποινα οι Γερμανοί, επειδή ίσως πίστεψαν τη φήμη που διαδόθηκε σκόπιμα, ότι ο Κράιπε μόνος του παραδόθηκε στους Έλληνες – Άγγλους κομμάντος. Τελικά ο Χίτλερ έστειλε στην Κρήτη τον στρατηγό Μύλλερ (σφαγέα της Βιάννου) δοκιμασμένο στις εκδικήσεις.
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ
Στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στην απαγωγή του Κράιπε (26 Απριλίου 1944) και το «μαύρο» Αύγουστο – Σεπτέμβρη του 1944 έγιναν και άλλες συγκρούσεις και σαμποτάζ εναντίον των Γερμανών:
Στο Ροδάκινο Ρεθύμνου, στο Σίβα Ηρακλείου, στην Πυργού Ηρακλείου, στην Κούφη Ρεθύμνου, στην Αυγενική Ηρακλείου, στις Δαφνές Ηρακλείου, στον Αλικιανό Χανίων, στις Βουκολιές Χανίων, στη Νεάπολη Λασιθίου, στα Ξεροκάμπια (σύνορα Ρεθ.Ηρακλ.), στη Δαμάστα, στ’ Ανώγεια, στη Μαδαρή του Ψηλορείτη (14 Αυγούστου) και στα Λευκά Όρη Χανίων.
Εκείνο όμως που πείραξε και εξευτέλισε διεθνώς τους Γερμανούς ήταν η απαγωγή του Κράιπε, και η προπαγανδιστική αξιοποίησή της από τους Άγγλους. Γι’ αυτό και στη «γνωστοποίηση» που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Παρατηρητής Χανίων 13 Αυγούστου για την καταστροφή των Ανωγείων και στην άλλη
«γνωστοποίηση» που δημοσιεύθηκε στην ίδια εφημερίδα στις 25 Αυγούστου, αναφέρεται ρητά ως αιτία των εκτελέσεων – πυρπολήσεων στ’ Ανώγεια και στα 8 χωριά του Κέδρους (με 164 νεκρούς στις 22 Αυγούστου) η απαγωγή του Κράιπε. Το ίδιο κατέθεσε – ομολόγησε στην δίκη του ως εγκληματία πολέμου ο διοικητής του φρουρίου Κρήτης Μύλλερ. Το μυστικό για την σχεδιαζόμενη απαγωγή του Κράιπε το γνώριζαν μόνο 4 άτομα. Την παραμονή το γνωστοποίησαν σ’ όλη την ομάδα, που κρυβόταν στο σπίτι–αγρόκτημα του Παύλου Ζωγρα
φιστού, ο οποίος εξωπέταξε την ομάδα από το σπίτι του. Τόσο πολύ υπολόγισε–φοβήθηκε για τα αντίποινα. Ο Φέρμορ μίλησε ιδιαίτερα στον πατέρα του Ζωγραφιστού και τον έπεισε. Λέει συγκεκριμένα ο Μανόλης Πατεράκης, που ήταν πολύ κοντά και παρακολουθούσε τη συζήτηση Φέρμορ – Παύλου Ζωγραφιστού: «Ξαφνικά ο Λη Φέρμορ έβαλε το χέρι στην τσέπη του σακακιού του, έβγαλε κάτι και του το έδωσε. Έφυ-
γε ο Ζωγραφιστός πάλι και επέστρεψε το απόγευμα με γελαστό πρόσωπο και μας λέγει:ελάτε μέσα». (βιβλίο Γιάννη Κογχυλάκη).
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο Άγγλος Λοχαγός Στάνλεϋ Μος, υπαρχηγός στην απαγωγή το Κράιπε, όταν διανοήθηκε να κάμει, με δική του πρωτοβουλία, μεγάλο σαμποτάζ στους Γερμανούς, να σκοτώσει δηλαδή 42 αξιωματικούς στις Αρχάνες, ο Ηλίας Αθανασάκης έδρασε παραπλανητικά και έτσι ματαιώθηκε το σαμποτάζ και σώθηκε η περιοχή από τον αφανισμό. Υπερίσχυσε η φιλοπατρία στη συνείδηση του Ηλία Αθανασάκη, επειδή είχε μάθει ότι για την απαγωγή του Κράιπε είχαν ήδη καεί τα πρώτα χωριά: Λοχριά, Καμάρες, Βορίζα, Μαγαρικάρι, Σακτούρια. Κανείς από τους συνεργάτες του Στάνλεϋ Μος δεν τον ακολούθησε, γι’ αυτό και βρήκε άλλους για να κάμει την ενέδρα – σαμποτάζ στη Δαμάστα (8 Αυγούστου 1944): Ανωγειανούς αντάρτες και Ρώσους δραπέτες – κομάντος, γεγονός που προκάλεσε τις συνέπειες που φαίνονται στον πίνακα των καμένων χωριών.
Στις 15-9-44 εκτέλεσαν στις φυλακές της Αγυιάς 16 Σακτουριανούς που είχαν πάρει αιχμάλωτους στις 5 Μαΐου ’44. Αυτό επιβεβαι ώνει ότι η απαγωγή του Κράιπε και η πιθανή φυγάδευσή του από τον Αγ. Παύλο Σακτουρίων, όπου επί εβδομάδες διέθεσαν 200 στρατιώτες για φύλαξη της περιοχής, βάραινε στη συνείδηση των Γερμανών του Μύλλερ και πήραν άλλη μια φορά εκδίκηση, εκτελώντας τους 15 Σακτουριανούς.
Για τη δικαιολογημένη απορία κάθε νοήμονα πολίτη: Ύστερα από τέτοιο αιματοκύλισμα στην Κρήτη, με την πυρπόληση 56 χωριών και την εκτέλεση 998 ανδρών και γυναικών, πώς κατόρθωσαν οι Γερμανοί ύστερα από λίγες μέρες να φύγουν από το Λασίθι (10 Οκτωβρίου), από το Ηράκλειο (12 Οκτωβρίου), από το Ρέθυμνο (13 Οκτωβρίου) χωρίς να ριχτεί τουφεκιά εναντίον τους; Και μάλιστα έφυγαν με βροντώδη τρόπο, αφού εκτίνασσαν εγκαταστάσεις (π.χ. Αγία Γαλήνη) και γέφυρες (όπως η Ακουμιανή και η Ατσιπουλιανή): Μή-
πως δεν είχαν όπλα οι Κρητικοί; Μήπως έχασαν την παλληκαριά τους;
Η απάντηση είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτική:
Υπάρχουν και είναι δημοσιευμένες συστάσεις = διαταγές, Ελλήνων αγγλόφιλων αξιωματούχων να μη χτυπήσουν οι Κρητικοί τους Γερμανούς, ενώ συμπτύσσονταν προς τα Χανιά. Αυτές οι διαταγές ευνούχισαν τα
παλληκάρια, αφού τα πότισαν με φαρμάκι της αηδίας και της απογοήτευσης για τους υποτιθέμενους συμμάχους. Η έρευνα αποκάλυψε ότι το καλοκαίρι του 1944 έγινε με απόλυτη μυστικότητα στη Λισαβώνα συνάντηση Άγγλων και Γερμανών (τη Γερμανία εκπροσώπησε ο Γκαίμπελς). Εκεί συμφώνησαν:
1.Οι Γερμανοί να κρατήσουν -παραδώσουν στους Άγγλους τη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα και Πειραιά (όπως και έγινε).
2. Οι Άγγλοι να καλύψουν την αποχώρηση Γερμανικών στρατευμάτων από τα Δωδεκάνησα τη στεριανή Ελλάδα και την Κρήτη. (Όπως και έγινε). Έτσι, οι Γερμανοί μετέφεραν 70.000 στρατιώτες στη Γερμανία για να ανακόψουν την προέλαση των Σοβιετικών. Οι τελευταίοι Γερμανοί μεταφέρθηκαν από τα Χανιά στη Γερμανία με Αγγλικά πλοία.
Δεν είναι τυχαίο ότι εκτός από τον Παύλο Ζωγραφιστό, που εξωπέταξε από το σπίτι του την ομάδα, όταν έμαθε το στόχο της, και ο γιατρός Λιγνός απεσταλμένος από Ηρακλειώτες αντιστασιακούς πήγε στον κρυψώνα της ομάδας για να μεταπείσει τον αρχηγό, αλλά έφυγε άπρακτος και στεναχωρημένος. Επίσης η οργάνωση Αρχανών του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ έστειλε γράμμα υποδεικνύοντας να μη γίνει η απαγωγή, γιατί θα καταστραφεί η περιοχή.
Τέλος, είναι τελείως αποπροσανατολιστικό να αρκεστεί ο αναγνώστης στην ανάγνωση μόνο της απαγωγής του Κράιπε. Είναι συναρπαστικό γεγονός και οι λεπτομέρειες το κάνουν συναρπαστι κότερο. Τις συνέπειες αυτού
του παράτολμου εγχειρήματος είναι απαραίτη το να μελετά ταυτόχρονα, όποιος θέλει να έχει σφαιρική εικόνα για τα πράγματα. Βέβαιο είναι ότι η Αγγλία εκμεταλλεύτηκε αυτή την απαγωγή, που με την προπαγάνδισή της
παρουσιάστηκε ως το μεγαλύτερο γεγονός του Β’ Παγκόσμιου πολέμου. Αν όμως μετρήσουμε τους 998 νεκρούς Κρητικούς και τον αφανισμό 56 χωριών, αβίαστα θα αλλάξουμε γνώμη…
Ακόμη και αξιωματικοί της Inteligence Service της Αγγλίας στην Κρήτη υποστηρίζουν στα κείμενά τους ότι δεν έπρεπε να γίνει η απαγωγή Κράιπε και να θυσιαστούν τόσοι άνθρωποι. Άλλωστε, τότε ουσιαστικά είχε
κριθεί ο πόλεμος, αφού οι Γερμανοί είχαν νικηθεί και στην Αφρική και στη Ρωσία.
Άξιο υπόμνησης είναι και το εξής γεγονός: Μετά τη μεταφορά του στρατηγού Κράιπε στην Αίγυπτο, έγινε ειδική τελετή από το Σ.Σ.Μ.Α. με μεγάλη επισημότητα για να τιμηθούν για το κατόρθωμά τους οι απαγωγείς.
Κατά την τελετή έγινε παρασημοφόρηση και προαγωγή του Λη Φέρμορ σε αντισυνταγματάρχη. Έγινε παρασημοφόρηση και προαγωγή του Στάνλεϋ Μος σε ταγματάρχη με ό,τι αυτά συνεπάγονται. Αυτοί οι δυο (Άγγλοι) τιμήθηκαν. Οι υπόλοιποι έντεκα (Έλληνες) που έλαβαν μέρος στην απαγωγή του Κράιπε δεν πήραν καμιά τιμητική διάκριση για τη συμβολή τους. Ειδικά ο Γιώργης Τυράκης, που ήταν λοχίας (του Ελληνικού στρατού), ο Μανόλης Πατεράκης, που ήταν χωροφύλακας (της Ελληνικής Χωροφυλακής) και ο ΣτρατήςΣαβιολάκης, που ήταν χωροφύλακας (της Ελληνικής Χωροφυλακής) δεν πήραν από το Σ.Σ.Μ.Α. δηλαδή ούτε προαγωγή, ούτε παράσημα. Τίποτα δεν δόθηκε σε κανέναν άλλον από όσους βοήθησαν.
Φαίνεται ότι αυτό ήταν το προοίμιο των όσων θα επακολουθούσαν στην Ελλάδα, με δάκτυλο των Άγγλων: να διοχετεύσουν όπλα και στους δεξιούς και στους αριστερούς Έλληνες και να θρηνήσει η Ελλάδα με τον εμφύλιο (1946-1949) πολύ περισσότερες απώλειες απ’ όσες στη διάρκεια της τετράχρονης τριπλής κατοχής (από Γερμανούς, Ιταλούς, Βούλγαρους).
Επίσης, στο μοίρασμα των λαφύρων της νίκης η Ελλάδα ξεχάστηκε, αφού ήταν σε αδελφοκτόνο πόλεμο, που «κάποιοι» προκάλεσαν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
◗Αντώνης Σανουδάκης, Γιώργη Τυράκη: Επιχείρηση
Κράιπε, Κνωσσός. ◗Νίκος Αλ. Κοκονάς (μετάφραση):
Κρήτη 1941 – 1945. Αντίσταση – Συμμαχικές αποστολές.
Η Βρετανική έκθεση. χ.χ. Γραφοτεχνική Κρήτης.
◗Antony Beevor: Κρήτη: Η Μάχη και η Αντίσταση.
(Μετάφραση: Παναγιώτης Μακρίδης), Εκδ. Γκοβότση,
1991. ◗Γιώργος Χαροκόπος: Η απαγωγή του στρατηγού
Κράιπε, 5η έκδοσις Εurobooks, 2008. ◗Μάρκος Γ. Πο-
λιουδάκης: Η Εθνική Αντίσταση κατά τη Γερμανο
ϊταλική κατοχή στην Κρήτη (1 Ιουν. 1941–30 Ιουν. 1945),
Ρέθυμνο 2002. Εκδ. Ραδαμάνθυς. ◗Γιάννης Κογχυλά-
κης: Η εποποιία της Μάχης της Κρήτης και της Εθνικής
Αντίστασης. Εκδ. «Σμυρνιωτάκης», Αθήνα 1993.
Φωνή των Ανογείων
ΕΜΠΛΟΚΗ 